FRANSIZCA-OSMANLI TÜRKÇESİ ATASÖZLERİ KİTAPLARI ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Abstract

Bir toplumun kültürel değerlerini ve değer yargılarını, daha geniş anlamda dünya görüşünü dile getirmede büyük önem taşıyan atasözleri, kısa ve kalıplaşmış özlü sözler olarak kuşaktan kuşağa aktarılma özellikleriyle kültür taşıyıcıları olarak ele alınabilir. Kültür ve edebiyat tarihimiz boyunca sav, mesel, darb-ı mesel gibi değişik isimler ile anılan ve Türk kültürünü en iyi şekilde yansıtan unsurlardan birisi olan atasözleri ile ilgili farklı dönemlerde farklı isimler tarafından birtakım derlemeler yapılmış ve yapılan bu derlemeler ya bir kitapta bölüm olarak yer almış ya da ayrıca kitap şeklinde basılmıştır. Türk kültür ve edebiyat dizgesinin Batı'ya kapılarını açtığı dönem olarak bilinen Tanzimat Dönemi'nde de müstakil kitap olarak karşılaşılan atasözleri ile ilgili çalışmalar mevcuttur. Bu makalede, Tanzimat Dönemi'nden Cumhuriyet'e kadarki sürede derlenen ve Osmanlı Türkçesinden Fransızcaya/Fransızcadan Osmanlı Türkçesine çevrilen üç "yabancılaştırma" ("foreignization") ve "yerlileştirme" ("domestication") kavramları çerçevesinde Antoine Berman'ın "yabancının sınanması"yla ("l'épreuve de l'étranger") ilgili görüşleriyle ilişkilendirilerek incelenmesi amaçlanmaktadır. Çalışmanın temel inceleme nesnesini oluşturan eserler ve derleyenleri/çevirmenleri şu şekildedir: Jean D. DémétriadesDurûb-ı Emsâl-i Osmâniye ve Franseviye (1305/1888); Mehmed EminDurûb-ı Emsâl-i Fransevî Lügatçesi (1308/1891); İzzet HamidMukayeseli Türkçe ve Fransızca Durûb-ı Emsâl (1339/1921)

Proverbs are short and formulaic sayings, which can be considered as culture carriers since they matter in terms of expressing the cultural and moral values, or in a broader sense, the worldview of a culture. Being called in different names during the history of our culture and literature such as sav, mesel, darb-ı mesel, and considered as one of the best elements that reflect Turkish culture, a number of collected works were written on proverbs in different periods by different people, which were published as book chapters or individual books. During the Tanzimat Period, which is known for opening the door to West for Turkish cultural and literary system, individual books on proverbs were written. The aim of this paper is to analyse three proverb books, which were collected and translated from Ottoman Turkish into French and vice versa during the period between Tanzimat and the Republican era, in terms of “foreignization” and “domestication” strategies as put forward by Lawrence Venuti, associated with Antoine Berman’s views on “the experience of the foreign” (“l’épreuve de l’étranger”). The names of the works, which are the main objects of analysis, and their collectors/translators are as follows: Jean D. Démétriades-Durûb-ı Emsâl-i Osmâniye ve Franseviye (1305/1888); Mehmed Emin-Durûb-ı Emsâl-i Fransevî Lügatçesi (1308/1891); İzzet Hamid-Mukayeseli Türkçe ve Fransızca Durûb-ı Emsâl (1339/1921)