Kelami açıdan Seyyid Ali Sultan velayetnamesive Trakya Bektaşiliği

Abstract

Hacı Bektâş-ı Velî'ye nispet edilen Bektaşîlik, Orta Asya'nın düşünce yapısı Yesevîlik'ten tevellüt ederek Anadolu'da yaşayan Türkmenler arasında doğmuştur. Hacı Bektâş, Suluca Karahöyük'te kendi zaviyesini kurarak öğretilerini halifeleri ile Anadolu ve Balkanlara yayma imkanı bulmuştur. Hacı Bektâş-ı Velî öğretisi ile şekillenen Bektaşîlik, Balım Sultan ile kurumsallaşmıştır. Hacı Bektâş-ı Velî'nin halîfelerinden Sarı Saltuk, 1260'lı yıllarda Trakya ve Balkanlarda irşat ve tebliğ faaliyetlerinde bulunmuş, daha sonraki süreçte Seyyid Ali Sultan (Kızıl Deli) Rumeli fetihlerine erenleri ile katılarak Balkanların İslamlaşmasına ve Bektâşiliğin yayılmasına vesile olmuştur. Seyyid Ali Sultan'ın Dimetoka yakınlarında Kızıl Deli çayının kenarına kurduğu Kızıl Deli tekkesi, Batı Trakya ve Bulgaristan Bektaşîleri açısından önemli bir merkez olmuştur. Trakya ve Balkanlarda Bektaşîlik'i Seyyid Ali Sultan, Ali Koç Baba, Otman Baba gibi Bektâşi önderlerin kurduğu ve bugün sayısı 1700'ü bulan tekke/zaviye merkezli yapılandığı bilinmektedir. Bektâşilik geleneğinin en erken temsilcilerinden biri olan Seyyid Ali Sultan'ın Velâyetnâmesi, Bektâşi inanç esasları ile adab ve erkânını ortaya koyması açısından önemli bir kaynak olarak görülmüştür. Velâyetnâme kelâmi açıdan değerlendirildiğinde, tevhid, nübüvvet, Kur'an, ahiret, haram-helal, cennet-cehennem, kaza-kader inançları açısından Ehli Sünnet akidesini referans aldığı görülmektedir. Tasavvuf geleneğinde olduğu gibi rüyaya ayrı bir değer verilerek Hz. Peygamber'in görüldüğü rüyalara itibar edilmiştir. Hz. Peygamberler'in mûcizeleri gibi görülen velilerin kerametleri, Seyyid Ali Sultan'ın saygınlık kazanmasında, muhiplerin sayılarının artmasında, gaza ruhunun askerlere aşılanmasında etkili olmuştur. Namaz, zekât ve dua gibi ibadetlerin uygulamasında ise Ehl-i Sünnet'in takip edildiği açıkça anlaşılmaktadır.

Bektashism, which is attributed to Hacı Bektash Veli, was born among Turkmens living in Anatolia by rising the intellectual structure of Central Asia from Yesevism. Hacı Bektash by establishing his own zawiya in Suluca Karahöyük, had the opportunity to spread his teachings to the Anatolian and Balkans with his khalif. Bektashism, shaped by the teachings of Hacı Bektash Veli, was institutionalized with Balım Sultan. Sarı Saltuk, one of the khalifs of Hacı Bektash Veli, was engaged in the guidance and notification activities in Thrace and the Balkans in the 1260s, and later on, Seyyid Ali Sultan (Kızıl Deli) participated in the conquests of Rumelia, led to Islamization of the Balkans and the spread of Bektashism. Kızıl Deli lodge, built by Seyyid Ali Sultan near the Dimetoka, Kızıl Deli stream, was an important center for Western Thrace and Bulgarian Bektashi. Bektashism is a lodge/zawiya-centered, which has a number of 1700 today, structure established by Bektashi leaders such as Seyyid Ali Sultan, Ali Koç Baba and Otman Baba in Thrace and the Balkans. Velâyetnâme of Seyyid Ali Sultan, one of the earliest representatives of the tradition of bektashism, was seen as an important source in terms of the belief principles of Bektashi. When Velâyetnâme is evaluated in terms of kalam, it is seen that the Ahl al-Sunnah faith is taken as reference in terms of unity, prophethood, Qur'an, hereafter, haram-halal, heaven-hell, belief of destiny. As in the Sufi tradition, the dreams that the Prophet saw were respected by giving a different value to the dream. The miracles of the scholars, who were seen as the prodigies of the Prophets, have been effective in gaining respect for Seyyid Ali Sultan, increasing the number of the followers, and instilling the spirit of the battle into the soldiers. It is clear that Ahl Al-Sunnah is followed in the practice of worship such as namaz, zakat and praying.