XIX. Yüzyılda Osmanlı'da Çiçek Salgınları ve Çiçek Hastalığı ile Mücadele

Abstract

Asırlardır devletleri ve toplumları derinden etkileyen çiçek hastalığı, XIX. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti'nin pek çok noktasında görülmüştür. Modern aşının keşfi ve devletin aşılama faaliyetleri ile bu illet nispeten kontrol altına alınmışsa da çiçek hastalığı ile mücadelede Osmanlı, Batı'nın gerisinde kalmıştır. Teknolojinin yakından takip edilmemesi bazı idareciler tarafından eleştirilere neden olmuştur. Öte yandan idarecilerin gayretlerine rağmen halk çoğu zaman nizamname hükümlerine uymamış ve geleneksel yöntemlerle hastalığı tedavi etmek istemiştir. Bu araştırmada öncelikle çiçek hastalığının özelliklerine ve tarihçesine; yüzyıllardır dünyanın pek çok yerinde uygulanagelen çiçekleme usulüne; modern aşının keşfiyle birlikte çiçek aşısının Osmanlı'da üretilmesine değinilecek, ardından XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde görülen çiçek salgınları ve devletin çiçek hastalığı ile hassas mücadelesi ele alınacaktır. Araştırmamızda başta Osmanlı arşiv kaynakları olmak üzere çeşitli yazılı ve görsel kaynaklardan faydalanılmış, daha önce çalışılmamış bir konunun birinci el kaynaklar üzerinden aydınlatılması ve tıp tarihi araştırmalarına yardımcı olması amaçlanmıştır.

Smallpox disease that deeply affected the states and societies for centuries emerged in many locations of the Ottoman State during the century XIX. The invention of the modern vaccine and the vaccination efforts carried out by the state has relatively brought this illness under control, but the Ottoman fell behind the Europe in fighting smallpox disease. Failure to closely follow technology was criticized by some administrators. On the other hand, despite of the efforts of the administrators, people often failed to comply with regulations and, preferred to cure the disease with traditional methods. This thesis will first mention the characteristic and history of smallpox disease, the variolation procedure applied for centuries in many locations of the world, and the production of the smallpox vaccine in the Ottoman State upon the discovery of the modern vaccine and, then discuss smallpox epidemics experienced in the Ottoman State during the century XIX and, the combat cautiously carried out by the state against smallpox disease. During the preparation of this thesis, we have made use of various written and visual resources particularly the Ottoman archive resources in an attempt to clarify a subject not previously studied and, provide assistance to the subsequent research on the history of medicine.