ALİYA İZZETBEGOVİÇ DÜŞÜNCESİNDE AKIL, İNANÇ VE SANAT İLİŞKİSİ

Abstract

Son dönem İslam düşünürlerinden Aliya İzzetbegoviç çok yönlü bir düşünce ve eylemadamıdır. Bu çalışmada İzzetbegoviç’in üzerinde en çok kafa yorduğu konulardan olanakıl varlığı olarak insan ve onun inanç yönü ele alınmıştır. İzzetbegoviç üzerine yapılanaraştırmalar daha çok onun eylem adamı yönüne dönüktür. Hâlbuki Aliya eylemadamı olmaktan önce felsefî manada varlık, bilgi ve ahlak açısından insanın konumunadair fikirler ortaya koymuştur. Aliya’nın bu yönü anlaşılmadan eylem adamı yönünüanlamak onun düşüncesini bütüncül olarak kavramayı zorlaştırır. Bu açıdan insanınakıl ve inanç yönünün Aliya düşüncesinde ne şekilde ortaya konulduğu önem arz eder.Aliya’nın Tanrı’nın varlığı ile ilgili delilleri kelamdaki İsbât-ı Vacib delillerine benzer.Bu konuda o, fiziksel, biyolojik ve antropolojik açılardan deliller ortaya koyar. İnsan,fizik ötesi âleme özgü olup mekanik işleyişe irca edilemez. Aliya insanın aklı ile kalbiarasında ayırım yapar. İnsan, akıl ile tabiatı inceler; kalbi ile sanatları ortaya koyar. Buradanhareketle düşünürümüz ilmî etkinlikler ile sanat etkinlikleri arasında kategorikbir ayırıma gider. Aklın metafizik alana dair söz söyleyemeyeceğini belirtir ki, bu durumonun eleştiriye açık tarafıdır. Bu bakış açısının bir neticesi olarak uygarlık ve kültürarasında ayırıma gider. Aynı durum bir değer konusu olan ahlak için de geçerlidir.Çalışmamızda muhtelif düşünürlere de yer verilerek Aliya’nın konuya dair görüşlerininçerçevesi çizilmeye çalışılmıştır.

Alija Izetbegovic, who is one of the late Islamic thinkers, is a versatile man of thought and action. In this study, the place of reason and belief, man as a rational being and his aspect of belief, which is one of the most pondered subject of Izetbegovic, is examined. Researches on Izetbegovic are mostly directed to his aspect of man of action. However, before being a man of action, Alija put forward about the position of man in terms of being, knowledge, and ethics in a philosophical manner. Without understanding this side of Alija, it is hard to comprehend his thought on the whole. From this point of view, how the reason and belief aspect of man being is understood has an importance in the thought of Alija. His evidence of God’s existence is similar to evidence of Ithb?t al-W?jib in Theology. He gives physical, biological and anthropological evidents in this matter. So, human being belongs to metaphycial area and couldn’t reduce mechanicism process. Alija distinguishes between man’s reason and his/her heart. Human being researches nature with his reason and produces arts with his heart. Thus our thinker distinguishes categorically between scientific activities and art activities. Alija says that reason cannot say anything for the metaphysical realm. But this situation is open to criticism. As a result of this point of view, he distinguishes between culture and civilization. The same idea applies to morality, which is a matter of value as well. In our study, including various thinkers, the frame of Alija’s views on the subject was tried to be drawn.