Gazzâlî felsefesi üzerine bazı tespitler: Psikoloji, salt akıl ve metafizik

Abstract

Çağdaş dönemde Gazzâlî hakkında zengin bir literatür oluşmuştur. Ancak, bu literatürden genel bir uzlaşım yerine, geleneksel olarak süregiden iki farklı Gazzâlî tablosu ortaya çıkmıştır. Her iki tablonun apaçık ideolojik manaları bulunmaktadır. Halbuki mevcut literatür, daha başarılı bir Gazzâlî okumasına izin vermektedir. Bu çalışmada, çoğunlukla Gazzâlî'nin sistemini yansıtmayan polemik bir çalışma olarak görülen Tehâfutu l-felâsife adlı eser temel alınarak, filozofun sisteminin psikoloji ve salt akılla ilgili bazı boyutları incelenecek ve Gazzâlî metafiziğinin anahatlarının belirlenmesi teşebbüsünde bulunulacaktır.

There has been developed a rich literature on Al-Ghazâlî in the contemporary era. Yet, instead of a general convention, there emerged two different portrayals of al-Ghazâlî from this literature those have been ongoing traditionally. Both of the two portrayals have obviously ideologic significations. However, the present literature allows a more successful reading of al-Ghazâlî. In this paper, having based on Tahajut al-falasifa that is usually regarded as a polemic work which does not reflect al-Ghazâlî's system, some dimensions of his system concerning with psychology and pure intellect will be examined, and it will be attempted at determination of the outlines of al-Ghazâlî's metaphysics. Key Words: Complete, Incomplete, Possibility, Space, Time, Causality, Probability.