“ALBAN TARİHİ” ADLI KAYNAKTAKİ BATI KÖKTÜRK YÖNETİCİLERİ: “KUZEY HÜKÜMDARI”, “CEBU HAKAN” VE “ŞAD” HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER

Abstract

Kalankatlı Musa tarafından kaleme alınmış olan “Alban Tarihi” isimli ortaçağ kaynağı, başta Albanlar olmak üzereRomalılar, Ermeniler, İranlılar, Araplar ve Türkler hakkında son derece kıymetli bilgiler barındırmaktadır. Erken ve ortadönem Türk tarihi açısından kıymetli olan bu kaynakta Barsil, Hun, Hazar ve Eftalit gibi pek çok Türk topluluğununfaaliyetlerinden söz edilmiştir. Bizans-İran-Türk ilişkilerinin oldukça yoğun olduğu bir dönemde, bölgedeki gelişmeleriaktaran “Alban Tarihi”, bazı Türk yönetici unvanları sunmaktadır. Bunlar arasında olan, “Kuzey Hükümdarı”, “Cebu Hakan”ve “Şad”, Batı Köktürklerinin, Hazar ötesindeki faaliyetlerinde aktif birer rol üstlenmiş olarak gözükmektedirler.Makalemizde, “Alban Tarihi”ndeki kayıtları değerlendirerek, Bizans ve Çin kaynakları ile mukayeseli bir biçimde, KuzeyHükümdarı, Cebu ve Şadın kim oldukları sorusuna cevaplar aramaya çalışacağız. Burada tartışmaya açtığımız unvanlarıtaşıyan kimselerin, tarihî kişiliklerine yönelik daha başka çalışmalar da mevcuttur. Ancak öneriler arasında bir görüş birliğinevarılamadığı görülmektedir. Tartışmaların merkezinde bulunan bu kimselerin, Kafkasya’daki son Köktürk varlığı konusundave yeni Hazar Devleti’nin kuruluş günlerinde önemli bir yer işgal ettikleri anlaşılmaktadır.

The medieval source “History of Albania”, written by Moses from Kalankatuyk, contains very valuable information about the Romans, Armenians, Iranians, Arabs, Turks, and especially Albanians. In this source, which is valuable in terms of early and mid-term Turkish history, the activities of many Turkish communities such as Barsil, Hun, Khazar and Hephthalite are mentioned. “History of Albania”, which conveys the developments in the region in a period when Byzantine-IranianTurkish relations are quite intense, introduces some titles related to Turkish rulers. Among these, the "Ruler of the North", "Jebu Qaghan" and "Shad" seem to have taken an active role in the activities of the Western Kokturks beyond the Caspian. In our article, we will try to look for answers to the question of who the “Ruler of the North”, “Jebu” and “Shad” are, in comparison with the Byzantine and Chinese sources, by evaluating the records in the "History of Albania". There are other existing studies on the historical personalities of those who hold the titles we have discussed here; however, it is seen that there is no consensus among the suggestions of these works. It is observed that these persons who are at the center of the discussions occupy an important position in the last Kokturk presence in the Caucasus and in the foundation days of the new Khazar State.