Irak Selçuklu, Abbâsî Hilâfeti ve Büyük Selçuklu Üçgeninde Kudretli Hille Emîri: Dübeys B. Sadaka

Abstract

Sultan Sencer’in (512-552/1119-1157), Sâve Savaşı’ndan sonra Büyük Sultansıfatıyla topraklarının batısını yeğeni Mahmûd b. Muhammed Tapar’ın idâresinebırakmasıyla Selçukluların yeni bir kolu Irak Selçuklu Devleti kurulmuştur. Bununlabirlikte tesis edilen yeni devlet içinde sultan ve melikler arasında taht mücadeleleriningüçlü emîr ve atabeglerin etkisiyle mütemadiyen devam ettiği görülmektedir. Hille EmîriSeyfüddevle Sadaka b. Mezyed’in oğlu olan Dübeys b. Sadaka (ö. 529/1135), BüyükSelçuklu Sultanı Muhammed Tapar’ın (498-511/1105-1118) vefatından sonra MezyedîAilesi’nin hüküm sürdüğü Hille ve civarında hâkimiyetini tesis etmeyi başarmıştır. IrakSelçuklu Devleti’nin içinde bulunduğu durumu yakından takip eden Dübeys b. Sadaka, Sultan Mahmûd b. Muhammed Tapar döneminde (511-525/1118-1131) gerçekleşenşehzade isyanlarını körükleyerek nüfuzunu, hâkimiyet sahasını genişletmeye çaba sarfetmiştir. Ayrıca onun, babasının ölümünden dolayı sorumlu tuttuğu Abbâsîlere ve Selçuklulara karşı düşmanlığını gizlemediği görülmektedir. Dübeys b. Sadaka, emîrliğiniayakta tutabilmek için bölgede etkisi olan askerî güce sahip pek çok kumandanla, Arap topluluklarıyla hatta Haçlılarla dahi ittifak kurmaktan çekinmemiştir. Abbâsî Hilâfeti veIrak Selçuklu Devleti topraklarını Hille’deki emîrliğine mensup olanlarla birlikte herbulduğu fırsatta yağmalamış, ağır tahribatlarda bulunmuştur. Bu çalışma Irak SelçukluSultanı Mahmûd b. Muhammed Tapar döneminde Dübeys b. Sadaka’nın oldukça yoğunolan faaliyetlerini, Irak Selçukluları, Abbâsîler ve Büyük Selçuklular ile münasebetlerinikaynakların verdiği bilgiler ışığında ele almaktadır.